(1/7/1916-18/11/1916)
Giới thiệu
Nằm trong số những chiến dịch tấn công lớn của lực lượng Liên minh ở mặt trận phía tây trong suốt năm 1916 trong Thế chiến thứ nhất, trận chiến Somme nổi tiếng một phần lớn là vì con số thương vong 58000 lính Anh ngay trong ngày đầu tiên của trận đánh, ngày 1/7/1916. Cho đến nay, nó vẫn còn là một kỷ lục. Cuộc tấn công diễn ra trên một chính diện rộng 30km, từ phía bắc sông Somme giữa Arras và Albert, Pháp. Nó diễn ra cho đến ngày 18/11/1916.
Kế hoạch
Trận chiến sông Somme ban đầu được lập kế hoạch như là một chiến dịch liên hợp giữa Anh và Pháp từ cuối năm 1915. Ý tưởng này bắt nguồn từ Tổng tư lệnh quân đội Pháp, Joseph Joffre, và được tướng Sir Douglas Haig, người vừa nhận chức tư lệnh Lực lượng viễn chinh Anh quốc (BEF), tán thành, mặc dù ông này thích một cuộc tấn công ở Flanders, một khu vực rộng rãi hơn. Theo Joffre, đây sẽ là một trận chiến hao mòn, nhằm làm kiệt quệ lực lượng dự bị của quân Đức. Chiếm lãnh thổ chỉ là mục tiêu thứ hai.
Ban đầu, người ta dự tính lực lượng Pháp sẽ đóng vai trò chủ yếu trong cuộc tấn công này. Tuy vậy, đầu năm 1916, người Đức phát động một chiến dịch tổng tấn công ở Verdun, nơi mà tổng tham mưu trưởng lục quân Đức Von Falkenhayen dự định sẽ làm quân Pháp “chảy máu đến chết”. Do đó, hầu hết lực lượng Pháp phải dồn về Verdun, và quân Anh đóng vai trò chính ở Somme.
Cuộc tấn công vào Verdun cũng đã làm thay đổi mục tiêu ở Somme. Theo đó, mục đích chính của nó là kéo bớt lực lượng Đức từ Verdun về phòng thủ Somme. Tướng Haig tiếp nhận trách nhiệm lập kế hoạch và điều hành chiến dịch từ tay Joffre. Haig được sự giúp sức của tướng Sir Henry Rawlinson, chỉ huy tập đoàn quân số 4, đơn vị tiên phong. Haig dự định sẽ kết hợp cả kế hoạch của ông và Rawlinson.
Theo kế hoạch của Haig, mở đầu cho chiến dịch sẽ là 8 ngày pháo kích, mà ông tin rằng sẽ hoàn toàn phá huỷ tiền tuyến quân Đức. Quân Anh sau đó sẽ tràn vào vùng đất chết đó. 1500 khẩu pháo của Anh, và chừng đó của Pháp, đã được triển khai. Sau hoả lực mở màn sẽ là hàng rào hoả lực pháo binh di động để yểm trợ cho bộ binh tiến sát đến tiền tuyến quân Đức, và đền cả tuyến chiến hào thứ hai và ba. Pháo binh Hoàng gia đã chuẩn bị hệ thống cáp điện thoại dưới mặt đất để cho các sĩ quan trinh sát hoả tuyến có thể điều chỉnh hàng rào pháo yểm trợ.
Tướng Rawlinson sẽ dẫn đầu cuộc tấn công chính, Tập đoàn quân 4 của ông dự tính sẽ tiến tới Bapaume. Ở phía Bắc của Rawlinson, tướng Allenby và tập đoàn quân số 3 được yêu cầu sẽ đột phá qua một khoảng trống được tính sẽ xuất hiện bằng kỵ binh. Xa hơn về phía nam, tướng Fayolle sẽ cùng tập đoàn quân 6 (Pháp) tiến về Combles.
Tổng cộng, Haig có trong tay 27 sư đoàn với 750.000 người chống lại 16 sư đoàn Đức thuộc tập đoàn quân số 2. 80% trong số quân của Haig là từ BEF.
Diễn biến trận đánh
Trận pháo kích mở màn 8 ngày, bắt đầu từ 24/6, đã không thể phá huỷ được hệ thống hàng rào kẽm gai cũng như những boong-ke bê tông kiên cố của quân Đức. Một số lượng lớn đạn của quân Anh không nổ, thậm chí cho đến ngày nay, nông dân của khu vực này hàng năm vẫn đào lên được hàng tấn đạn pháo. Và trên thực tế, tác dụng chủ yếu của đợt pháo kích dữ dội này là báo động cho quân Đức về một cuộc tấn công sắp tới.
Cuộc tấn công của bộ binh bắt đầu lúc 7h30 sáng ngày 1/7/1916 với việc kích nổ liên tục 17 quả mìn lớn. Quả đầu tiên, mang tên Hawthorn, tạo thành một cái hố khổng lồ mà vẫn còn tồn tại cho đến hôm nay. Không bị bất ngờ, không bị ảnh hưởng nhiều bởi đợt pháo kích trước đó, có lợi thế từ những vị trí phòng thủ kiên cố trên cao, quân Đức, đặc biệt là những ụ súng máy, đã gây cho quân Anh một con số thương vong khổng lồ, 58000, trong đó 1/3 bị giết. Đây là ngày đen tối nhất trong lịch sử lục quân Anh. Những bước tiến mà quân Anh đạt được rất ít, cả trong nhiều tuần sau đó. Một đợt tấn công đêm ngày 13/7 đã tạo được một đột phá khẩu tạm thời, nhưng quân tăng viên phía Đức nhanh chóng đến kịp và lấp kín lỗ hổng đó. Haig tin rằng quân Đức đang sắp kiệt sức, và ra lệnh tiếp tục công kích. Mặc dù đã đạt được một số thắng lợi, nhưng chúng quá nhỏ để có thể được tiếp tục.
Về phía nam, lực lượng Pháp đạt được nhiều tiến bộ hơn, chủ yếu vì họ cho bộ binh tiến vào sau trận pháo kích sớm hơn và vì phía Đức cho rằng quân Pháp sẽ không tham chiến. Ngày 15/9, quân đoàn 10 của Pháp dưới quyền tướng Micheler tham gia trận chiến. Tại Flers-Courcelette, lần đầu tiên quân Anh sử dụng xe tăng trên chiến trường, cộng với 15 sư đoàn, tuy vậy họ chỉ tiến được vài km.
Những chiếc xe tăng đầu tiên trong lịch sử này, tổng cộng 50 chiếc, đến Somme từ tháng 9. Do một số trục trặc kỹ thuật và các nguyên nhân khác, số xe tăng xuất trận chỉ là 24 chiếc. Mặc dù gây ra sự bất ngờ và hoang mang trong hàng ngũ quân Đức, những chiếc xe tăng này tỏ ra quá kềnh càng và không đáng tin cậy.
Trong những ngày tiếp theo, bất cứ khi nào thời tiết thuận lợi, tướng Haig đều ra lệnh tấn công. Đến ngày 13/11, BEF chiếm được pháo đài ở Beaumont Hamel. Tuy vậy, tuyết nặng hạt đã khiến Haig phải từ bỏ chiến dịch. Kể từ 1/7, quân Anh chịu con số thương vong là 420.000, phía Pháp mất 200.000 người, còn thương vong phía Đức khoảng 500.000. Lực lượng liên minh chiếm được một số đất đai, nhưng họ chỉ tiến vào thêm được tối đa 12km.
